Το ΕΣΠΑ (Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης) 2014-2020 αποτελεί το βασικό στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης της χώρας αξιοποιώντας σημαντικούς πόρους που προέρχονται από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μέσω της υλοποίησης του ΕΣΠΑ επιδιώκεται η αντιμετώπιση των διαρθρωτικών αδυναμιών της χώρας που συνετέλεσαν στην εμφάνιση της οικονομικής κρίσης αλλά και των προβλημάτων, οικονομικών και κοινωνικών, δημιουργήθηκαν στο πλαίσιό της. Ταυτόχρονα, το ΕΣΠΑ 2014-2020 καλείται να συμβάλει στην επίτευξη των εθνικών στόχων έναντι της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020», η οποία έχει ως στόχο την προαγωγή μιας ανάπτυξης:
- έξυπνης, με αποτελεσματικότερες επενδύσεις στην εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία,
- βιώσιμης, χάρη στην αποφασιστική μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, και
- χωρίς αποκλεισμούς, με ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στη μείωση της φτώχειας.
Το αναπτυξιακό όραμα του ΕΣΠΑ
«Συμβολή στην αναγέννηση της ελληνικής οικονομίας με ανάταξη και αναβάθμιση του παραγωγικού και κοινωνικού ιστού της χώρας και τη δημιουργία και διατήρηση βιώσιμων θέσεων απασχόλησης, έχοντας ως αιχμή την εξωστρεφή, καινοτόμο και ανταγωνιστική επιχειρηματικότητα και γνώμονα την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης.»
Χρηματοδοτικές προτεραιότητες
- Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων, μετάβαση στην ποιοτική επιχειρηματικότητα με αιχμή την καινοτομία και αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας
- Μετάβαση σε δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας
- Δημιουργία περιβάλλοντος φιλικού προς τις επιχειρήσεις το οποίο βοηθά στην προσέλκυση επενδύσεων
- Χρήση της έρευνας και της καινοτομίας ως μέσου ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας νέων και υφιστάμενων επιχειρήσεων
- Ανάπτυξη και αξιοποίηση ικανοτήτων ανθρώπινου δυναμικού – ενεργός κοινωνική ενσωμάτωση
- Εκπαίδευση και διά βίου μάθηση
- Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού και πρόσβαση στην απασχόληση, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία θέσεων εργασίας ειδικά για τους νέους
- Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμηση της φτώχειας
- Προστασία του περιβάλλοντος – Μετάβαση σε μία φιλική προς το περιβάλλον οικονομία
- Προστασία του περιβάλλοντος
- Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και της πρόληψης των κινδύνων
- Μετάβαση σε μία οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα
- Ανάπτυξη – εκσυγχρονισμός – ολοκλήρωση υποδομών για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη
- Δίκτυα μεταφορών με έμφαση στην ολοκλήρωση των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών, τους κάθετους άξονες και τη λειτουργική διασύνδεση των μεταφορικών μέσων
- Ενεργειακά δίκτυα
- Ευρυζωνικά δίκτυα
- Βελτίωση της θεσμικής επάρκειας και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Καθοριστικό στοιχείο για τον αναπτυξιακό σχεδιασμό της περιόδου 2014-2020 αποτέλεσε η εφαρμογή της εθνικής και των περιφερειακών Στρατηγικών Έρευνας και Τεχνολογίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση. Στο πλαίσιο των συγκεκριμένων στρατηγικών, η χώρα και οι Περιφέρειές της καλούνται να εντοπίσουν τις δραστηριότητες εκείνες στις οποίες παρουσιάζουν ή είναι σε θέση να οικοδομήσουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και σε αυτές να επικεντρώσουν τους διαθέσιμους πόρους και τις προσπάθειες ούτως ώστε να επιτευχθούν σημαντικά αναπτυξιακά αποτελέσματα. Σε εθνικό επίπεδο έχουν προσδιοριστεί οκτώ κλάδοι στους οποίους θα δοθεί προτεραιότητα και αναμένεται να έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή στην οικονομική μεγέθυνση. Οι κλάδοι αυτοί είναι οι εξής:
- Αγρο-διατροφή
- Υγεία – φάρμακα
- Τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών
- Ενέργεια
- Περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη
- Μεταφορές
- Υλικά – κατασκευές
- Τουρισμός, πολιτισμός, δημιουργικές βιομηχανίες
Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό του αναπτυξιακού σχεδιασμού της περιόδου 2014-2020 είναι οι Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις, οι οποίες αποτελούν εργαλεία ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης για την εφαρμογή αναπτυξιακών στρατηγικών σε περιοχές που εμφανίζουν συγκεκριμένα προβλήματα ή διακρίνονται από σημαντικές αναπτυξιακές δεξιότητες. Στο πλαίσιο των Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων μπορούν να υλοποιηθούν συνδυασμένες επενδύσεις, οι οποίες χρηματοδοτούνται από περισσότερα του ενός Ταμεία, και επιδιώκουν αφενός την ολοκληρωμένη καταπολέμηση των προβλημάτων και αφετέρου την πλήρη αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων μιας περιοχής.
Το ΕΣΠΑ 2014-2020 περιλαμβάνει 20 Προγράμματα, εκ των οποίων τα 7 είναι Τομεακά και τα 13 Περιφερειακά:
- Τα Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα που αναφέρονται σε έναν ή περισσότερους τομείς και έχουν ως γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής όλη τη χώρα
- Τα 13 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα, ένα για κάθε μία από τις ελληνικές Περιφέρειες, που περιέχουν δράσεις περιφερειακής εμβέλειας
Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» (ΕΠΑνΕΚ)
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα χρηματοδοτεί δράσεις και έργα που ενισχύονται κυρίως από το ΕΤΠΑ (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) αλλά και από το ΕΚΤ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) προκειμένου να εξασφαλίζεται η συντονισμένη με τις επενδύσεις αντιμετώπιση αναγκών κατάρτισης ανθρωπίνων πόρων και διοικητικής μεταρρύθμισης. Το ΕΠΑνΕΚ αποσκοπεί στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων, στη μετάβαση στην ποιοτική επιχειρηματικότητα, με αιχμή την καινοτομία, καθώς και στην αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας. Σηματοδοτεί την κύρια στροφή στο νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα που αναδεικνύει την καθοριστική σημασία παραγωγικών, ανταγωνιστικών και εξωστρεφών κλάδων (π.χ. τουρισμός, αγροδιατροφικός τομέας, μεταποίηση, υπηρεσίες υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας), προκειμένου να αυξηθεί η κλίμακα/μέγεθος των μονάδων παραγωγής, να επιταχυνθεί η εισαγωγή νέων προϊόντων/υπηρεσιών που δημιουργούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στη χώρα και τις επιμέρους περιφέρειες και ενσωματώνουν νέα γνώση παράγοντας προϊόντα υψηλής ποιότητας και ανταγωνιστικά σε παγκόσμιο επίπεδο.
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Υποδομές Μεταφορών, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΥΜΕΠΕΡΑΑ)
Το πρόγραμμα αυτό είναι πολυτομεακό και πολυταμειακό (ΕΤΠΑ και ΤΣ) και χρηματοδοτεί μέσω των παραπάνω Ταμείων κυρίως τις βασικές υποδομές των μεταφορών και του περιβάλλοντος. Ένα μέρος του προϋπολογισμού του Ταμείου Συνοχής που αφορά το περιβάλλον, εκχωρείται προς τα 13 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα, προκειμένου να τα διαχειρισθούν οι Περιφέρειες για την υλοποίηση ως επί το πλείστον έργων διαχείρισης υγρών αποβλήτων. Οι στόχοι του συγκεκριμένου ΕΠ ως προς τον τομέα των μεταφορών αφορούν την προώθηση της ολοκλήρωσης των υποδομών του βασικού ΔΕΔ-Μ (οδικών, σιδηροδρομικών, λιμένων, αεροδρομίων), την προώθηση των συνδυασμένων μεταφορών και τον εκσυγχρονισμό του συστήματος μεταφορών, τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας, καθώς και την ανάπτυξη βιώσιμων και οικολογικών αστικών μεταφορών (αστικών μέσων σταθερής τροχιάς), προκειμένου να ενδυναμωθεί η βιώσιμη αστική κινητικότητα. Σχετικά με τον τομέα του περιβάλλοντος, οι στόχοι συνίστανται στην προστασία του, καθώς και στην αξιοποίησή του ως μέσου υποστήριξης της μετάβασης της χώρας σε μία φιλική προς το περιβάλλον οικονομία. Ταυτόχρονα, σε αυτό το πλαίσιο υποστηρίζεται η δημιουργία ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων σε όλους τους οικονομικούς τομείς, η διευκόλυνση της προσέλκυσης επενδύσεων και η παροχή ευκαιριών άσκησης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον ίδιο τον περιβαλλοντικό τομέα.
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού – Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση»
Το πρόγραμμα είναι πολυτομεακό και μονοταμειακό (ΕΚΤ), ενώ συνιστά το κύριο υποστηρικτικό «εργαλείο» της χώρας το οποίο, σε συνεγασία και συμπληρωματικότητα με τα υπόλοιπα ΕΠ, θα συντελέσει στην οικονομική ανάκαμψη, εφόσον περιλαμβάνει ολοκληρωμένες πολιτικές στήριξης της δημιουργίας βιώσιμων θέσεων απασχόλησης, την προώθηση της ενεργούς ενσωμάτωσης στην αγορά εργασίας συμπεριλαμβανομένης της ενσωμάτωσης των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, την ενδυνάμωση της σύνδεσης της εκπαίδευσης, κατάρτισης και δια βίου μάθησης με την αγορά εργασίας, αποσκοπώντας στον περιορισμό ή/και την απαλοιφή των κοινωνικών συνεπειών της κρίσης, ή/και την ελαχιστοποίηση του κόστους που επιφέρουν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας.
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Μεταρρύθμιση Δημόσιου Τομέα»
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι πολυτομεακό και πολυταμειακό (ΕΤΠΑ και ΕΚΤ) και συναποτελείται από δράσεις που αποβλέπουν στην εισαγωγή μεταρρυθμίσεων στον Δημόσιο Τομέα, με την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και πληροφορικής. Η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης αποτελεί βασική προτεραιότητα της χώρας, εφόσον επηρεάζει οριζόντια όλα τα επίπεδα λειτουργίας, παραγωγής και ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα συνιστά βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική υλοποίηση μεταρρυθμίσεων σε όλους τους τομείς. Το ΕΠ θα συμβάλλει στην εθνική προσπάθεια ούτως ώστε στα επόμενα χρόνια, η ελληνική Δημόσια Διοίκηση να έχει καταστεί συνεκτική, καλά συντονισμένη, ευέλικτη, εξωστρεφής και προσανατολισμένη στο αποτέλεσμα καλλιεργώντας σχέση εμπιστοσύνης του κράτους με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, προσφέροντας πολιτοκεντρικές και συνεχώς αναβαθμιζόμενες υπηρεσίες και αποτελώντας με αυτόν τον τρόπο έναν από τους βασικούς πυλώνες ανάκαμψης της χώρας.
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Τεχνική Βοήθεια»
Το πρόγραμμα είναι πολυταμειακό (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ και ΤΣ) και επιδιώκει την υποστήριξη της λειτουργίας και της υλοποίησης όλων των ΕΠ που χρηματοδοτούν τα Διαρθρωτικά Ταμεία.
Πρόγραμμα «Αγροτική Ανάπτυξη» (ΠΑΑ) σε εθνικό επίπεδο
Το πρόγραμμα είναι πολυτομεακό και μονοταμειακό (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης – ΕΓΤΑΑ). Το ΠΑΑ αποσκοπεί στην επίτευξη της ολοκληρωμένης ανάπτυξης και της βιώσιμης ανταγωνιστικότητας του αγροτικού χώρου μέσω της μετάβασης σε ένα ισχυρό, αειφόρο αγροδιατροφικό σύστημα και της αύξησης της προστιθέμενης αξίας των αγροτικών περιοχών. Κατά προσέγγιση, η διαχείριση του 30% από το συγκεκριμένο πρόγραμμα εκχωρείται στις Περιφέρειες .
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αλιείας και Θάλασσας»
Το πρόγραμμα είναι μονοταμειακό (Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας – ΕΤΘΑ) και έχει ως κύριο στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των κλάδων της υδατοκαλλιέργειας και της μεταποίησης, τη βιωσιμότητα της θαλάσσιας αλιείας, καθώς και τη βιώσιμη ανάπτυξη των περιοχών που εξαρτώνται παραδοσιακά από την αλιεία. Το πρόγραμμα εστιάζει παράλληλα στην ανάγκη προστασίας και αποκατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των έμβιων πόρων, στον έλεγχο των αλιευτικών δραστηριοτήτων, στη συλλογή αλιευτικών δεδομένων και στη βελτίωση των γνώσεων για την κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Στο πλαίσιο της Πολιτικής της Συνοχής, η Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία (ΕΕΣ) συνιστά βασικό εργαλείο ενίσχυσης των χωρικών συνεργασιών τόσο σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, όσο και με τρίτες χώρες, ενώ αποτελεί μία από τις κύριες επιλογές για την προγραμματική περίοδο 2014-2020. Η ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία σε επίπεδο κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης πραγματοποιείται μέσω προγραμμάτων διασυνοριακής, διακρατικής και διαπεριφερειακής συνεργασίας, τα οποία ταξινομούνται σε διμερή και πολυμερή.
Τα 5 διμερή προγράμματα αφορούν τη συνεργασία με ισάριθμες χώρες που συνορεύουν με την Ελλάδα. Από τις χώρες αυτές, οι τρεις είναι ήδη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Κύπρος, Βουλγαρία και Ιταλία) και χρηματοδοτούνται από το ΕΤΠΑ, ενώ οι άλλες δύο είναι υποψήφια κράτη-μέλη (Αλβανία και Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας) και χρηματοδοτούνται από τον Μηχανισμό Προενταξιακής Βοήθειας (ΜΠΒ).
Τα διμερή Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας συνιστούν έναν ιδιαίτερα σημαντικό μοχλό ανάπτυξης των περιφερειών που συμμετέχουν και από τις δύο πλευρές των συνόρων, για τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού χώρου συνεργασίας στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, αλλά και των δυτικών και νοτίων συνόρων της χώρας.
Οι περιφέρειες της χώρας μας συμμετέχουν στα ακόλουθα πολυμερή Προγράμματα Εδαφικής Συνεργασίας:
- Αδριατικής-Ιονίου (διακρατικό)
- MED (διακρατικό)
- MED ENI CBC (διασυνοριακό)
- Black Sea basin ENI CBC (διασυνοριακό)
- INTERREG EUROPE (διαπεριφερειακό)
- Balkan Meditteranean (διακρατικό)
Επίσης, η Ελλάδα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο αφενός στη διαμόρφωση και αφετέρου στην εφαρμογή της Μακροπεριφερειακής Στρατηγικής Αδριατικής-Ιονίου και ταυτόχρονα είναι επικεφαλής του πυλώνα της Γαλάζιας Ανάπτυξης της Μακροπεριφέρειας. Η συγκεκριμένη στρατηγική αποτελεί μία από τις τέσσερις μακροπεριφερειακές στρατηγικές της Ευρώπης και η υλοποίησή της θα υποστηριχθεί από το διακρατικό πρόγραμμα Αδριατικής-Ιονίου.